Blog

Palmeren is een eenvoudige manier om tot rust te komen. Waarschijnlijk vind je het sowieso al makkelijker om te ontspannen met je ogen dicht.

Wanneer ook nog eens je ogen afdekt met je handen, creëer je een donkere ruimte. Zo komen je ogen en je zenuwstelsel nog meer tot rust.

Maak het donker

Deze techniek kun je op elke moment van de dag gebruiken. Je hebt alleen maar een plek nodig waar je even rustig kunt zitten. Doe het minimaal 1 minuut per keer en zie wat het je oplevert.

Wanneer je je ogen hebt toegedekt, doe ze dan even open om te zien of er nog spleten tussen de vingers zijn. Maak het zo donker mogelijk. Dat geeft extra ontspanning.

Zittend of liggend

Je kunt de oefening ook liggend doen (in de video doe ik hem zittend). Het voordeel daarvan is dat er dan minder spanning is in de armen en de schouders en je nog dieper in de ontspanning komt.

Veel oefeningen voor de nervus vagus hebben te maken met de ogen, de schouders en de nek. Maar waarom eigenlijk?

Neuroceptie

Je moet eerst iets weten over het begrip ‘neuroceptie’. Onze zintuigen staan via zenuwbanen in verbinding een soort van ‘veiligheidsscanner’.

Alles wat je hoort, ziet, voelt, proeft of ruikt, wordt allemaal razendsnel verwerkt zodat er een conclusie uitkomt: ‘je bent veilig’ of ‘je bent niet veilig’. Dit is overigens een automatisch proces is dat helemaal buiten ons bewustzijn om gaat.

De nervus vagus speelt belangrijke een rol bij neuroceptie: deze fungeert als een soort superhighway voor informatie over (on)veiligheid. Dit was voor onze verre voorouders van vitaal belang.

On(veiligheid) en overleven

Stel je maar eens voor: lopend over de savanne op zoek naar voedsel, was het voor jager-verzamelaars heel belangrijk dat ze goed om zich heen konden kijken om alle signalen van veiligheid of onveiligheid in zich op te nemen. En daarbij was een soepele, beweeglijke nek vaak een kwestie van leven of dood.

Een oefening om de nek te draaien

Daarom hebben oefeningen om de nek soepeler te maken een positief effect op de werking van de nervus vagus: die wordt actief en levendig en kan ons de weg terug wijzen naar een gevoel van veiligheid.

In onderstaand filmpje geef ik je een hele simpele oefening voor de nek om de vagus te activeren en meer rust te ervaren.

Misschien een beetje een eng verhaal, maar uiteindelijk ook een goed verhaal (als je van ontspanning houdt).

Oogyoga roept een ontspannningsreflex op

Aan het begin van de 20ste eeuw ontdekten chirurgen dat wanneer ze tijdens een oogoperatie een van de oogspieren aanraakten (met een haak bijvoorbeeld), dat leidde tot een daling van de hartslag.

Meestal een tijdelijke daling, niet dramatisch. De oplossing was even wachten: meestal herstelde de hartslag zich dan weer. Tot zover het enge gedeelte…

De oog-hartreflex

Dit dalen van de hartslag heet de ‘oculocardiale reflex’ (of in gewoon Nederlands: de oog-hartreflex). Later werd duidelijk dat deze reflex niet alleen optreedt wanneer je een van de twaalf oogspieren aanraakt, maar ook wanneer je druk geeft op de oogbollen, en wanneer je de ogen op bepaalde manieren beweegt.

Oogyoga geeft ontspanning

Is het toeval dat in yoga ook wordt gewerkt met het bewegen van de oogspieren en het zachtjes druk uitoefenen op de ogen? Ik denk van niet. Hoewel de oude yogi’s misschien niet wisten hoe de reflex werkt, wisten ze wel dát het werkt: oogyoga leidt tot ontspanning.

Misschien is het niet heel verrassend dat in deze reflex de nervus vagus een grote rol speelt: die zenuw is namelijk de verbinding tussen de ogen en het hart. De vagus geeft als het ware een seintje aan het hart: ‘het is veilig, je mag ontspannen.’

Ontspanning oproepen

Je kunt de reflex oproepen door de ogen op bepaalde manieren te bewegen en te richten, maar ook door druk uit te oefenen op de ogen, bijvoorbeeld met de handen.

Nu weet je ook meteen waarom zo veel mensen het prettig vinden om een oogkussentje op de ogen te leggen tijdens de eindontspanning (aanrader, ook voor thuis!).

In onderstaand filmpje geef ik je een mooie oefening om de oog-hartreflex op te wekken.

Veel plezier met oefenen!

Vraagje: wanneer heb jij je lijf voor het laatst gevoeld?

En dan bedoel ik: echt gevoeld, dus niet de laatste keer dat je vloekend naar je voet greep toen je op een legoblokje stapte, of die irritante keelpijn toen je verkouden was. Dat zijn pijnsignalen.

Wanneer voelde je voor het laatst dat je een lichaam hébt? Wanneer was je je bewust van je vingertoppen op je hoofdhuid toen je je haar waste? Of van je arm die omhoog ging om een kopje uit de kast te pakken?

Eerlijk zeggen: waarschijnlijk is dat alweer even geleden.

[tekst gaat door onder afbeelding]

Wees gerust, je bent niet de enige. De meeste mensen voelen hun lichaam niet of nauwelijks. We voelen pas dat we een voetzool hebben als we op een scherp stukje plastic gaan staan. Zodra de pijn is verdwenen, voelen we weer vrijwel niets.

50.000 gedachten per dag

Want het is ons hoofd dat alle aandacht opeist. We worden overspoeld door een constante stroom van gedachten die elkaar razendsnel opvolgen: gemiddeld zo’n 50.000 (!) op een dag. Die gedachten trekken zo sterk onze aandacht dat we signalen van ons lichaam niet meer oppikken. Je typt erop los op je laptop, je fietst door de stad, je eet een bord spaghetti, je drinkt een biertje in de kroeg: allemaal zonder dat je ervan bewust bent dat je een lichaam hebt.

Automatische piloot

Zelfs op de sportschool zijn we vaak zo in gedachten verzonken dat ons lichaam eenzaam kilometers maakt op de loopband terwijl we in gedachten de vergadering van eerder die dag nog eens herkauwen. We leven op de automatische piloot.

Eigenlijk onbegrijpelijk, want je lichaam doet zo zijn best voor jou. Het brengt je overal naartoe, verteert je eten voor je, breekt de alcohol die je drinkt weer netjes af, slaat aanvallen van virussen en bacteriën af. Zonder je lichaam ben je (letterlijk!) nergens. En toch lukt het ons bijna nooit om het te voelen, laat staan er dankbaar voor te zijn.

Je lichaam is een huis

In de haptonomie wordt dit ‘in je hoofd zitten’ vergeleken met het bewonen van een huis. Het lichaam is een huis met vele kamers. Je benen vormen het fundament; het gebied van bekken en buik zijn de begane grond; de eerste verdieping bestaat uit borst-schouders en je hoofd is de zolder. Wij zitten dus de hele dag op onze zolderkamer. De rest van het huis staat leeg. En omdat het niet bewoond wordt, raakt het langzaam in verval.

Oefening

• Ga nu eens bij jezelf na hoe je erbij zit terwijl je dit leest.
• Heb je uit gewoonte je favoriete leeshouding aangenomen?
• Zit je eigenlijk wel lekker?
• Hoe voelen je schouders aan?
• Is er ergens een teveel aan spanning?
• Zit je in een ongemakkelijke houding zonder het te voelen?
• Zit je kleding lekker of heb je eigenlijk een te strakke broek of BH aan?
• Ontspan die gebieden van je lichaam die nu gespannen voelen, en merk op wat het effect is: zo voelt het om een lichaam te hebben.

Bewoon je lichaam.

De polyvagaaltheorie: een ingewikkeld woord. En ik moet toegeven, het is ook geen eenvoudige theorie. Ik lees en luister er veel over, en langzaam begint mijn beeld van hoe de theorie werkt steeds helderder te worden.

Maar het mooie is dat je de theorie niet hoeft te kennen, of te begrijpen, om ermee te werken en er profijt van te hebben. Helemaal niet zelfs.

Snel van onrust naar rust

Een goed voorbeeld hiervan is de verlengde uitademing, een oefening die bij yogalessen vaak wordt toegepast, maar die je ook heel goed in je dagelijks leven kunt toepassen. De oefening is heel simpel en kan je binnen een paar minuten van onrust naar rust brengen.

Op iedere uitademing wordt je hartslag is iets lager, en op iedere inademing iets hoger. Hoe langer de uitademing duurt, hoe meer je je zenuwstelsel vertelt dat het mag ontspannen. Met als resultaat dat je ademtempo langzamer wordt en je bloeddruk daalt.

Kort maar heel krachtig

Je begint je rustiger te voelen, al binnen een paar minuten. Ik ken niet veel andere oefeningen die zo goed en snel werken. Het is echt bijzonder

Een tip: maak de uitademing niet té lang, en trek ook je buikspieren niet helemaal in als je uitademt. Dan ontstaat er te veel spanning en slaat juist je ‘alarmsysteem’ weer aan.

In onderstaande video leg ik je stap voor stap uit hoe je de oefening doet, en geef ik je een extra tip om je uitademing makkelijk langer te maken.

Verwacht jij een sixpack nadat je twee keer naar de sportschool bent geweest? Nee? Geef er dan niet de brui aan na twee mediatiepogingen, met de gedachte ‘dit is niets voor mij’. Mentale training lijkt erg op wat je doet in de sportschool: je traint je ‘aandachtsspier’.

Quick fixes bestaan niet. Maar uitgestelde bevrediging is lastig, zeker voor ons, ongeduldige, perfectionistische westerlingen. We willen NU resultaat. En als nu niet lukt, dan toch na zo’n twee of drie keer oefenen.

Maar alle voordelen die meditatie te bieden heeft, laten zich pas zien als je regelmatig oefent. Het hoeft niet moeilijk of onaangenaam te zijn. Ik geef je 7 tips om te beginnen met mediteren – en te blijven mediteren.

1 Maak een plan

Kijk in je agenda om te zien wat voor jou het beste moment is: heb je ’s ochtends tijd, midden op de dag, of juist ’s avonds? En hoe lang moet een meditatiesessie duren? Wees niet te ambitieus.  Lange sessies kunnen al snel demotiveren. Het is beter om te beginnen met 5 tot 10 minuten en dan langer te gaan zitten als je er een beetje aan gewend bent. Als je hebt besloten wat voor jou het beste moment is, zet het dan in je agenda en neem je voor iedere dag te oefenen.

2 Vind je plek

Of het nu je slaapkamer is, of je stoel in de trein, of je favoriete plek op de bank: vind de plek die voor jou comfortabel is. Het moet een plek zijn waarvan je zeker weet dat je ongestoord kunt zitten. Als je in de trein mediteert, gebruik dan (noise canceling) oortjes of een koptelefoon en een meditatie-app (zie Tip 4).

3 Zit gemakkelijk

Veel mensen denken dat je per se in kleermakerszit moet zitten wanneer je mediteert, maar dat is een misverstand. Zolang je maar actief rechtop zit (dus met een rechte rug), maakt het niet uit hoe je zit. Je kunt op een kussen zitten, op de grond, in een stoel of op de grond. Als kleermakerszit niet prettig zit, maar je wilt wel op de grond zitten, probeer dan wat in Japan seiza heet: geknield met je billen op je hielen.

4 Vind digitale hulp

Een app kan heel handig zijn wanneer je begint met mediteren. Een geleide meditatie maakt het makkelijker om je aandacht te richten, en je kunt er duizenden vinden online. Zelfs als je alleen maar een timer gebruiken, helpt: je hoeft de klok niet in de gaten te houden en wanner je tijd om is, hoor je vanzelf een piepje (of een klankschaal, of een belletje of wat jij dan ook fijn vindt). Ik vind Insight Timer een heel fijne meditatie-app, maar er zijn er heel veel om uit te kiezen.

5 Wees geduldig

Of je nu in stilte zit of luistert naar een geleide meditatie, vroeg of laat zul je merken dat je aandacht begint af te dwalen. Wees geduldig als dit gebeurt: het is normaal. Het is een misverstand om te denken dat je meditatie is mislukt wanneer je hoofd niet leeg is. We hebben allemaal last van de ‘Monkey Mind’, en wanneer je ermee wordt geconfronteerd, vergeet dan niet dat het menselijk is. Richt je aandacht op een vriendelijke manier opnieuw op de meditatie en ontspan.

6 Maak je niet druk als je een keertje overslaat

Het is een goed idee om elke dag te mediteren, maar misschien is dat niet zo realistisch als je een druk leven hebt. Dus: maak je niet druk als je een of meerdere sessie overslaat. Je kunt morgen altijd opnieuw beginnen. Doe wat je kunt. Je druk maken over je gemiste sessie geeft alleen maar onnodige stress.

7 Begin wanneer je je goed voelt (of ten minste oké)

Mediteren kalmeert de geest en brengt je zenuwstelsel tot rust, daarom proberen zo veel mensen het als ze zich overspannen, gestrest of angstig voelen. Maar dat is als het installeren van rookmelders wanneer je huis al in brand staat. Je hebt dan niet de rust en kalmte om te mediteren. Train je aandachtsspier wanneer je je relatief goed voelt, wanner je de mentale capaciteit en de energie hebt. Dan wordt het ook makkelijker om te mediteren als je je gestrest voelt.

Bron:

Ontspannen voor beginners, Minder stress met yoga en meditatie, 9789000355341, Gilleske Kreijns

Heb je ook zo’n behoefte aan rust en ontspanning? Probeer dan de 61 points, een geleide meditatie waarbij je even helemaal loskoppelt van de prikkels van alledag. Je komt terecht in een diepe, helende ontspanning. Heerlijk als voorbereiding op een goede nachtrust, of als oefening aan het einde van de dag om de drukte los te laten.

Bij een yogaworkshop van Diana Aben in Haarlem, lang voordat Corona een begrip was, maakte ik kennis met de techniek van 61 points. Het verbaasde me dat een zo eenvoudige techniek een zo diepgaande ontspanning gaf.

Zenuwstelsel kalmeren

Tegenwoordig geef ik deze techniek ook wel eens aan het einde van mijn yogalessen. Het helpt om de concentratie te trainen, en tegelijk te ontspannen en het zenuwstelsel tot rust te brengen.

Als je de 61 points doet, word je door je lichaam geleid langs (jawel!) 61 punten. Je ligt makkelijk op je rug, je hoeft niets te doen behalve de stem van de docent te volgen en je aandacht steeds naar een ander punt in je lichaam te verplaatsen.

Naar binnen keren

Deze oefening helpt om de aandacht naar binnen te keren, ook wel pratyahara genoemd (een van de acht takken aan de boom van yoga). In onze wereld, waar we continu gebombardeerd worden door prikkels van buiten, is dit een heel waardevolle oefening.

Slapen mag

Volgens sommige docenten is het absoluut niet de bedoeling dat je in slaap valt tijdens deze oefening. Maar daar ben ik het niet mee eens. Als je gaat vechten tegen de slaap, kom je in een kramp terecht waardoor ontspannen gewoon onmogelijk wordt. Dus maak je niet druk als je indommelt. Probeer het gewoon een andere keer opnieuw.

Onlangs redigeerde ik een heel mooi boek: Deep Relax van Eliane Bernhardt In Deep Relax laat Eliane zien hoe diepe ontspanning verlichting kan bieden bij tal van klachten, aan de hand van haar persoonlijke verhaal.

Zelf had ze sinds haar zestiende last van chronische pijn en mentale klachten. Niets hielp. Na twintig jaar zoeken vond zij verlichting bij de diepe ontspanning van yoga nidra (slaapyoga).

Nidra app

In Deep Relax vertelt zij haar levensverhaal. Na elk hoofdstuk kun je haar inzichten direct zelf implementeren. Eliane ontwikkelde ook de app House of Deeprelax, waarom je je kunt abonneren. De app bevat heel veel verschillende yoga nidra-sessies en andere geleide meditaties.

Yoga nidra is een oude techniek, die door Eliane in een nieuw jasje is gegoten. En veel mensen hebben er baat bij. Want tijdens yoga nidra kom je in een toestand van diepe ontspanning, waarin je lichaam slaapt, maar er nog wel een staat van bewustzijn is, dus niet zoals echte slaap, waarbij het bewustzijn er niet meer.

Fysiek en mentaal herstel

Deze techniek om diep te ontspannen, heeft heel veel gezondheidsvoordelen, zowel fysieke als mentale omdat het zenuwstelsel weer naar de oorspronkelijke staat terugkeert: ontspanning. Want omdat we in ons dagelijks leven zo veel prikkels binnenkrijgen, is ons zenuwstelsel overbelast en staat het veel vaker in de overlevingsstand dan nodig is.

Met een yoga nidra-sessie trap je als het ware op de rem van je zenuwstelsel, zodat het lichaam toe kan komen aan herstel en verwerking. Een sessie van een half uur kan hetzelfde uitgeruste gevoel geven als 3 to 4 uur slaap.

Yoga nidra is voor iedereen

Regelmatig beoefenen kan helpen bij slapeloosheid, angst, depressie, burn-out en tal van fysieke klachten die stressgerelateerd zijn. En het mooiste van alles is misschien wel dat deze vorm van meditie voor iedereen toegankelijk is: je hoeft alleen maar te gaan liggen en te luisteren naar de stem die je door de yoga nidra heen leidt.

Vandaag zag ik op social media voorbijkomen dat de maand mei Mental Health Awareness Month is. Althans, in Amerika. Mental Health Awareness Month wordt sinds 1949 in mei in de Verenigde Staten gevierd.

En hoewel er in Nederland natuurlijk al veel aandacht is voor geestelijke gezondheid, mag dat van mij nog wel een beetje meer. Om het normaler te maken.

Zelf werk ik in de wereld van yoga, wellness en spiritualiteit, en ik merk dat daar nog best een taboe ligt op dingen als depressie, burn-out, angst en verslaving. En als er dan aandacht voor is, dan is het vaak zo’n verhaal van ‘ik voelde me heel slecht, maar yoga/meditatie/healing/mantra/tantra/etc heeft me gered en nu voel ik me beter dan ooit!’

Het moet gefixt

Het ‘slechte’ gevoel mag er niet zijn, en als het er dan toch is, dan moet het zo snel mogelijk gefixt worden. Beter je best doen met yoga, of harder mediteren dan maar. Maar je persoonlijke ontwikkeling is geen rechte lijn; heling en genezing vinden niet plaats als een lineair proces.

Soms overkomen je moeilijke dingen en voelt het of je weer terug bij af bent. Terwijl je dacht dat je nu toch echt van je ‘probleem’ af was.

Weg met het stigma

Laten we de maand mei daarom gebruiken om open en eerlijk te zijn met elkaar, te accepteren dat niet alles maakbaar is, en dat mentale gezondheid – net als fysieke gezondheid – niet voor iedereen vanzelfsprekend is. Weg met dat stigma.

Ik heb een geschiedenis van depressie, angst en periodes van mateloosheid met alcohol.

Punt.